گزارش جلسه هفته دوم آذرماه انجمن ادبی بهار نارنج

روز سه شنبه 11 آذر ماه مانند هفته های قبل انجمن ادبی بهار نارنج شیراز با حضور اساتید و شعرا شهر راز برگزار گردید. در ابتدای برنامه جناب آقای خوشبخت شعری از بیژن سمندر را خواندند. در ادامه برنامه استاد زیانی شعری از حافظ را خواندند و شرح کاملی از این غزل دادند.

به دام زلف تو دل مبتلای خویشتن است                                بکش به غمزه که اینش سزای خویشتن است

گرت ز دست برآید مراد خاطر ما                                         به دست باش که خیری به جای خویشتن است

به جانت ای بت شیرین دهن که همچون شمع                        شبان تیره مرادم فنای خویشتن است

چو رای عشق زدی با تو گفتم ای بلبل                                   مکن که آن گل خندان برای خویشتن است

به مشک چین و چگل نیست بوی گل محتاج                        که نافه‌هاش ز بند قبای خویشتن است

مرو به خانه ارباب بی‌مروت دهر                                           که گنج عافیتت در سرای خویشتن است

بسوخت حافظ و در شرط عشقبازی او                                  هنوز بر سر عهد و وفای خویشتن است

استاد زیانی در ادامه توضیحی در مورد زندگی نامه محمد قاسم خان والی وقف کننده فضای کتابخانه حافظیه شیراز دادند. آرامگاه محمدقاسم خان والی (درگذشته ۱۲۸۹ هجری قمری) سفیر ایران در روسیه و حاکم گیلان بود.

قاسم خان، پسر دوستعلی خان معیرالممالک و نوه حسنعلی‌بیگ بسطامی بود. او توسط برادرش حسینعلی خان معیرالممالک وارد دستگاه دولت شد و مورد توجه محمدشاه و سپس ناصرالدین شاه قرار گرفت. در ۱۲۷۱ ناصرالدین شاه او را به قنسول گری تفلیس گماشت و پس از مدتی به همراهعباسقلی خان نوری برای تهنیت جلوس تزار الکساندر دوم به روسیه فرستاد. قاسم خان پس از بازگشت عباسقلی خان نخست به سمت وزیر مقیم و سپس وزیرمختار در روسیه ماند. او پس از بازگشت از روسیه به پاس خدماتش نشان اقدس دریافت کرد که مهم‌ترین نشان امتیاز در آن دوران بود. سپس به حکومت گیلان منصوب شد و در زمانی که ظل السلطان والی اصفهان و فارس بود، به سمت پیشکاری حکومت فارس را در دست گرفت و نظم و امنیت را به آن منطقه بازگرداند.

قاسم خان والی ذوق آشپزی داشت و غذایی که امروز به میرزاقاسمی معروف است، از ابداعات اوست که به نام وی نیز نام‌گذاری شده‌است. او این غذا را پس از بازگشت از سن پترزبورگ در سال ۱۸۶۰ میلادی و به هنگام حکومتش در رشت مرسوم کرد.

عضو محترم انجمن سرکار خانم گلستانی امروز درباره خیام و اشعار و زندگی نامه ایشان توضیح مختصری را ارائه دادند. عمر خیام در سده پنجم هجری قمری در نیشابور زاده شد. فقه را در میان‌سالی در محضر امام موفق نیشابوری آموخت؛ حدیث، تفسیر، فلسفه، حکمت و ستاره‌شناسی را فرا گرفت. برخی نوشته‌اند که او فلسفه را مستقیماً از زبان یونانی فرا گرفته بود.

در نزدیک سال ۴۴۹ (هجری قمری) زیر پوشش و سرپرستی ابوطاهر، قاضی‌القضات سمرقند، کتابی درباره معادله‌های درجه سوم به زبان عربی نوشت تحت نام رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله و از آن‌جا که با خواجه نظام‌الملک طوسی رابطه‌ای نیکو داشت، این کتاب را پس از نگارش به خواجه تقدیم کرد. پس از این دوران خیام به دعوت پادشاه جلال‌الدین ملک‌شاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک به اصفهان می‌رود تا سرپرستی رصدخانه اصفهان را به‌عهده گیرد. او هجده سال در آن‌جا مقیم می‌شود. به مدیریت او زیج ملکشاهی آماده می‌شود و در همین سال‌ها (نزدیک ۴۵۸) طرح سر و سامان دادن گاه شمار را تنظیم می‌کند. خیام گاه‌شمار جلالی یا تقویم جلالی را دسته‌بندی کرد که به نام جلال‌الدین ملک‌شاه شهره است، ولی پس از مرگ ملک‌شاه این گاه‌شماری کاربستی نیافت. در این دوران خیام به عنوان ستاره‌شناس در دربار خدمت می‌کرد هرچند به ستاره‌شناسی باوری نداشت. در همین سال‌ها (۴۵۶) خیام مهم‌ترین و تأثیرگذارترین اثر ریاضی خود را با نام رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس را می‌نویسد و در آن خطوط موازی و نظریه نسبت‌ها را شرح می‌دهد. همچنین گفته می‌شود که خیام هنگامی که سلطان سنجر، پسر ملک‌شاه در کودکی به آبله گرفتار بوده وی را درمان نموده‌است. پس از درگذشت ملک‌شاه و کشته شدن نظام‌الملک، خیام مورد بی‌مهری قرار گرفت و کمک مالی به رصدخانه (زیج) قطع شد بعد از سال ۴۷۹ خیام اصفهان را به قصد اقامت در مرو که به عنوان پایتخت جدید سلجوقیان انتخاب شده بود، ترک کرد. احتمالاً رساله‌های میزان الحکم وقسطاس المستقیم را در آن‌جا نوشت. رسالهمشکلات الحساب (مسائلی در حساب) نیز احتمالاً در همین سال‌ها نوشته شده‌است. غلامحسین مراقبی گفته‌است که خیام در زندگی زن نگرفت و همسر برنگزید.

مرگ خیام را میان سال‌های ۵۱۷–۵۲۰ هجری قمری می‌دانند که در نیشابور رخ داد. گروهی از تذکره‌نویسان نیز مرگ او را سال ۵۱۶ نوشته‌اند، ولی پس از بررسی‌های لازم مشخص گردیده که تاریخ مرگ وی سال ۵۱۷ هجری قمری بوده‌است. آرامگاه وی هم‌اکنون در شهر نیشابور، در باغی که آرامگاه امامزاده محروق در آن واقع می‌باشد، قرار گرفته‌است.